دانشمند یعنی عالم. کسی که جاهل و نادان نباشد، دانشمند است. عالم چون می داند قدر می یابد و اگر به علم خویش عمل نکند، نکوهش و مؤاخذه می شود. و به حکم عقل سزاوار هم هست که مؤاخذه شود؛ چه از جانب پروردگار و چه از طرف مردم. دانشمند، مسئولیت را می شناسد.

 رهبر انقلاب اگر در حکم تنفیذ آقایان روحانی و احمدی نژاد و خاتمی از تعبیر دانشمند استفاده کردند، در پیام تسلیت شهید تهرانی مقدم به عنوان «سردار عالیقدر ، دانشمند برجسته و پارسای بی ادعا » یاد کردند. پارسایی است که به این دانشمندی هویت و شرافت می بخشد.

چند حدیث شریف را درباره دو طیف عالمان و دانشمندان مرور کنیم:

 رسول اکرم (ص): العلماء مصابیح الارض، و خلفاء الانبیاء، و ورتنی و ورثه الانبیاء. علما چراغهای زمین و جانشینان پیامبران و وارثان من و پیامبران هستند.

امام محمد باقر علیه السلام : عالم ینفع بعلمه، افضل من سبعین الف عابد. دانشمندی که از علمش بهره ببرند، برتر از هفتاد هزار عابد است.

امام هادی علیه السلام : اگر بعد از غیبت قائم ما ، نبود وجود علمایی که مردم را به سوی او فرا می خوانند و به وجود او رهنمون می شوند و با حجتهای الهی از دین او دفاع می کنند و بندگان ناتوان خدا را از دام ابلیس و پیروان او می رهانند، بی گمان همه ی مردم از دین خدا بر می گشتند.

 پیامبر اعظم (ص) : همانا اهل دوزخ هر آینه از بوی دانشمند بی عمل در آزار هستند.

 پیامبراکرم (ص): اَلا اِنَّ شَرَّ الشَّرِّ شِرارُ الْعُلَماءِ وَ اِنَّ خَیْرَ الخَیْرِ خیارُ الْعُلَماءِ. بدانید که بدترین بدها، علماى بدند و بهترین خوبان علماى خوبند.

 پیامبر اکرم(ص): اى ابوذر؛ در روز قيامت گروهى از بهشتيان بر گروهى از جهنّميان اشراف مى‌يابند، سپس از آنان سؤال مى‌كنند: چگونه شما وارد جهنّم شديد؟ با اينكه ما به بركت تربيت و تعليم شما وارد بهشت گرديديم. در جواب مى‌گويند: ما ديگران را به اعمال شايسته فرمان مى‌داديم و خود به آن عمل نمى‌كرديم.

امام علی علیه السلام : رُبِّ عالِمٍ قَدْ قَتَلَهُ جَهْلُهُ ، وَ عِلْمُهُ مَعَهُ لا ینْفَعُهُ. چه بسیارند دانشمندانی که جهلشان آنها را کشته در حالی که علمشان با آنهاست، اما به حالشان سودی نمی دهد.

 امام علی علیه السلام : زَلَّهُ الْعالِمِ کَانْکِسارِ السَّفینَهِ تَغْرَقُ و تُغْرِقُ مَعَها غَیْرَها. لغزش عالم، مانند شکستن کشتى است. خود، غرق مى ‏شود و دیگران را هم با خود غرق مى‏ کند.