ما مجهولات زيادى داريم و براى شروع، بايد روى معلوماتمان كار كنيم و آن‏ها را بزايانيم و بايد از آن‏جايى شروع كنيم كه شكّ و ترديد آن را فاسد نكرده باشد.
وجود خود من و اين احساس، اساس معلومات ماست و همان‏طور كه گذشت، احتياج به استدلال ندارد كه «من فكر مى‏ كنم، پس هستم»؛ چون درك ما از خودمان، بلاواسطه است. در همين جمله آمده: «من فكر مى ‏كنم»، پس وجود من و فكر و عمل من، بلاواسطه احساس شده. ديگر معنا ندارد كه با اين همه راه، دوباره به اوّل برگردم و خودم را اثبات كنم.
من هستم.
مرحله‏ ى دوم، اين است كه آيا جهانى بيرون از ذهن من، وجود دارد؟ بعضى ايده‏ آليست‏ ها معتقدند هيچ چيز بيرون از خيال و ذهن ما نيست و تمامى اين‏ها، تصوّرات ما هستند.
جواب ساده‏ ى اين‏ها، در اين نكته هست كه اگر آتشى بيرون از ذهن و تصوّر ما وجود ندارد، پس چرا تصوّر آتش، با دست زدن به آتش، در ما دو احساس ايجاد مى‏ كند. با دست زدن به بخارى مى ‏سوزيم، ولى تصوّر آتش، اين سوزش را ندارد. تفاوت اين دو احساس، نشان مى ‏دهد كه بيرون از ذهن ما، دنيايى ديگر هم هست.
من هستم و دنيايى بيرون از ذهن من هست.
سؤال بعد اين است، آيا اين جهان قابل ادراك هست؟ بعضى از سوفسطايى‏ ها معتقدند؛ چون ما اين جهان را با حواس درك مى ‏كنيم و چون حواس ما خطاكارند، پس نمى ‏توان به ادراك حواسمان اعتماد داشت. اين‏ها نمونه ‏هاى زيادى از خطاى حواس را دليل مى ‏آورند. و با وجود اين واسطه‏ هاى خطاكار، امكان شناخت و ادراكى نيست.
در جواب اين‏ها مى‏ گويند كه ما، گذشته از حواس، از مغز و فكر و عقل هم برخورداريم و با كمك همين نيروهاست كه مى ‏توانيم خطاى حواس را كشف كنيم و شرايط ادراك را در نظر بياوريم و همين ‏طور قضاوت نكنيم.
تا به حال يافته ‏ايم كه «من هستم»، «دنيايى بيرون از من هست» و اين دنيا، قابل ادراك هم هست.
مرحله‏ ى بعد، اين سؤال مطرح مى‏ شود، بر فرض قابل ادراك باشد، آيا قابل بيان هست؟ آيا مى ‏توانيم ادراكاتمان را همان‏طور كه هست به ديگران منتقل كنيم و يا اين كه ما و ديگران، هر كدام بدون آن‏كه حرف ديگرى را بفهميم، در ذهنيّت خود برداشتى داريم.
در اين قسمت، زبان رياضى، علمى و قراردادها، زبان مشترك را مشخص مى ‏كنند.
نامه هاى بلوغ، ص: 30